Budowa naszego współczesnego kościoła

– nowe ustalenia i fakty.

W Jubileuszowym opracowaniu o historii naszej parafii i świątyni , przygotowanej w związku z 80 leciem konsekracji , a było to w roku 2017, nie mogłem niestety podać zbyt wiele szczegółów związanych z budową w latach 1936-1937 naszego kościoła. W tamtym momencie , za wyjątkiem paru zachowanych zdjęć i relacji nielicznych żyjących z pokolenia , któremu dane było widzieć przebudowę na własne oczy , nie dysponowałem żadnymi materiałami dotyczącymi tej budowy . Teraz po 6 latach ( mamy rok 2023 ) sytuacja diametralnie się zmieniła . Udało się odnaleźć stare rysunki dokumentacji budowlanej przebudowy naszej świątyni .  Na pewno stanowią one tylko niewielką część bogatej dokumentacji i pism urzędowych z tamtego czasu, dotyczących całej budowy  ,ale na podstawie tych , teraz odnalezionych   można dość precyzyjnie prześledzić proces przebudowy czy też budowy naszego koscioła. Jednym z ciekawszych rysunków jakie znajdują się w odnalezionym zestawie jest rysunek inwentaryzacyjny starego kościoła, tego z roku 1805 ,  wykonany na pergaminowej kalce , stanowiący załącznik do jakiegoś sprawozdania  z datą 12 o4.1892 rok (zapis oryginalny :  zum Bericht von 12 April 1892 der Kirch. Bauinspector Roserk ).  Z rysunku tego możemy odczytać iż budowla ta byłą jednonawowa, miała 11,85 m szerokości i 35,90 m długości całkowitej razem z zakrystią , która umiejscowiona była centralnie na przedłużeniu prezbiterium. Kolejny z odnalezionych dokumentów nosi datę 28 czerwiec 1932 roku . To oferta budowy nowych organów w kościele św. Jadwigi w Chróścicach ( Chrosczutz ) , sporządzona i podpisana przez p. Berschdorf z Nysy.  W ofercie opisane są wszystkie elementy konstrukcyjne i wyposażenia organów oraz określona została ich cena – wynosiła ona w owym czasie 5970 Reichsmark (RM)  . Dodatkowe koszty wykonania organów to montaż elektrycznie napędzanej dmuchawy powietrza o wartości 330 RM oraz konserwacja i przebudowa starego kontuaru co miało dodatkowo kosztować 450 RM . W ofercie podano również przelicznik mówiący o tym iż 1 Reichsmarka (RM) równa się jednej Goldmarce (GM) a jedna Goldmarka to 1/2790 kg czystego złota … ot taka ciekawostka .

Pierwsze dokumenty mówiące o tym , iż w naszej parafii ma być przebudowany kościół datowane są na rok 1932 . I dokumenty te mówią wyraźnie  o przebudowie ( Erweiterung ) a nie o budowie nowego kościoła . Stary kościół był jak już wcześniej wspomniałem , budowlą jednonawową składającą się z trzech modułów między filarowych oraz ze zwężonego prezbiterium. Posiadał też chór.  Koncepcję rysunkową ( dokumentacyjną ) rozbudowy naszego kościoła sygnuje swym podpisem już od samego początku procesu powstawania koncepcji przebudowy / budowy  Dipl. Ing. Felix Hinssen – Architekt z Nysy.  W pierwszej koncepcji  bez zmiany pozostać miała wieża . Nawa główna miała zostać  przedłużona z trzech do pięciu modułów i miała zostać otoczona nawami bocznymi. Powstać miało nowe prezbiterium i nowa zakrystia zlokalizowana w lewym narożniku prezbiterium a na dachu nawy głównej zaprojektowano małą wieżyczkę . Wysokość nawy głównej wynieść miała 13 m a nawy boczne miały mieć wysokość 6,70 m . W ścianach dotychczasowej nawy głównej powstać miały łukowe przejścia a nad nimi , nad dachem nawy bocznej powstać miały małe łukowato zakończone okna .  Zakrystia miała zostać zlokalizowana tylko po lewej stronie ( patrząc od wieży kościoła ).

7 maja 1934 roku Proboszcz Bonifacy Piecha upoważnia członka rady parafialnej , Josefa Mlynek do udziału w pomiarach geodezyjnych ( Messungtermin ) . Można się tylko domyślać iż chodziło o wykonanie pomiarów geodezyjnych związanych z przygotowywaną rozbudową kościoła. Dokument ten został odnaleziony przeze mnie na Giełdzie Staroci w Dobrzeniu Małym – jak się tam mógł znaleźć jest sporą zagadką. Skądinąd wiemy iż pierwotne pozwolenie budowlane ( Bauschein ) wydane zostało przez opolski Landrat w dniu  15 czerwca 1936 roku pod nr 711/20-844.

W roku 1936 pojawiają się kolejne rysunki i dokumenty. To między innymi kolejny rysunek z okalającą dookoła  prezbiterium zakrystią , z drzwiami bocznymi  po obu stronach kościoła oraz wieżą  główną i wieżyczką ( sygnaturką ) na nawie głównej w strzelistym , raczej gotyckim stylu. W roku 1937 , a więc już w trakcie zaawansowanej  budowy kościoła pojawiają się rysunki legalizujące dokonane w trakcie budowy zmiany . Chodzi przede wszystkim o to iż nawę główną wydłużono o kolejny moduł ( jedno przęsło filarowe ) a więc kościół stał się dłuższy o kolejne 4,88 m . Jego całkowita długość miała wynieść 35,54 a wynosi w rzeczywistości  40,42 m . Do tego dochodzi jeszcze długość wieży ( głębokość ) , która wynosi 4,18 m . Wymiary te dotyczą głównej bryły kościoła , do zewnętrznej krawędzi prezbiterium. Głębokość zakrystii to kolejne 4,44 m a więc cała długość zabudowy kościoła z wieżą i zakrystią to w sumie 49,04 m. W nawie bocznej od strony zachodniej nie wykonano drzwi bocznych , mimo iż były one zaplanowane. W dachu prezbiterium wykonano też tzw Lukullus – okno dachowe oświetlające centralnie południowym słońcem ołtarzową glorię. Kolejne duże zmiany dotyczą wieży kościelnej. W związku z tym iż ówczesny Urząd Konserwacji  Zabytków nie wyraził zgody na przebudowę wieży , miała ona pozostać w kształcie i formie istniejącej , łącznie z nakrywającym ją hełmem  . Budowniczowie , zapewne po uzgodnieniach i pod naciskiem Chróścickiego środowiska dokonali podwyższenia wieży o 5,50 m wylewając na starej części murowanej wieży, nadbudowę ze zbrojonego betonu . Zmienił się też po raz kolejny kształt samego zwieńczenia wieży  i jej wyniosła forma urosła do 10,25 m a więc cała wysokość wieży zwiększyła się aż o 15,75 m , licząc do nasady wieżowego krzyża. Wszystko wskazuje na to iż wysokość naszej kościelnej wieży  do nasady krzyża to 34,90 m więc z krzyżem dochodzimy do prawie 40 m. Pierwsza koncepcja ( z roku 1936 ) kształtu wieży i sygnaturki różni się dość zasadniczo od drugiej , wykonanej wersji. Pierwsza miała charakter strzelisty , dość prosty z oparciem na starej części murowanej wieży. Miała 3 części rozdzielone dwoma galeryjkami a jej całkowita wysokość do nasady krzyża wieńczącego miała wynieść 34,85 m . Po analizie posiadanych rysunków można odnieść wrażenie iż w trakcie przebudowy nie trzymano się sztywno dokumentacji budowlanej a dokonywano w trakcie przebudowy wiele zmian. Zmiany te były na pewno wprowadzane przez architekta Henssena a w końcowym etapie zostały w dniu 8 stycznia 1937 roku przyjęte i zatwierdzone  przez Opolski Landrat. I tym sposobem udało się w bardzo krótkim czasie wybudować praktycznie od nowa ( za wyjątkiem wspomnianej już wieży ) świątynię która już od ponad 86 lat służy naszej parafialnej społeczności .

W październiku 2023 r

Opracował Klemens Weber

Osadnictwo na terenie współczesnych Chróścic

Osadnictwo na terenie współczesnych Chróścic jest udokumentowane i sięga do odległego III-IV w. ne. Wtedy to istniały na naszym terenie osady produkcyjne z okresu wpływów rzymskich. Chodzi oczywiście o osady hutnicze. jedną zlokalizowaną w rejonie wiartaków i tzw. Kopania, badaną przez archeologów w latach trzydziestych i pięćdziesiątych XX wieku, drugą zlokalizowaną w rejonie Babilasu, dotychczas nie badaną. Kim byli osadnicy trudno nam współczesnym dociec, chociaż porównania archeologów do stosowanej technologii i pozostałych po ówczesnych osadnikach pamiątek, skłoniło ich do porównania naszej osady z osadą hutniczą z podobnego okresu odkrytej w Tarcholicach koło Wołowa, leżącego też nad brzegami Odry.
Wiemy, że już przed rokiem 1000 nasze tereny były obszarem ekspansji wiary katolickiej, która poprzez męczenników Cyryla i Metodego a później przez świętego Wojciecha bardzo szybko stała się dominującą i przez długi czas jedyną religią tych ziem. Religią, którego centrum było już wtedy i nadal pozostaje w Rzymie.
Wszystko wskazuje na to, iż pierwszą opiekę duszpasterską mieszkańcom pierwotnych Chróścic zapewniali Premonstratensi z Klasztoru w Czarnowąsach. Wiemy, iż powstanie tego Klasztoru przypada na rok 1228, kiedy to przeniesiono go na te ziemie z Rybnika, gdzie istniał od roku 1202 założony za przyczyną Lubomiły, żony Mieszka Plątonogiego, władcy Księstwa Opolsko- Raciborskiego. Między Chróścicami a Dobrzeniem przebiegała linia wpływu Kasztelanii Opolskiej i Wrocławskiej, dlatego też przynależność hierarchiczna naszej wsi zmieniała się. Wiemy na pewno że jeszcze przed rokiem 1230 granica pomiędzy archidiakonatami wrocławskim a opolskim ( powołanym do życia w roku 1228 ) przebiegała w ten sposób , że Popielów, Siołkowice i Chróścice należały do archidiakonatu wrocławskiego. Dobrzeń był natomiast od zawsze częścią archidiakonatu opolskiego. Przynależność naszej wsi zmieniała się jednak.
Czy Chróścice w XIII wieku posiadały już jakąś świątynię, trudno w chwili obecnej stwierdzić a dokumenty historyczne nic o tym nie mówią. Urbarz z 1566 roku po raz pierwszy wspomina o dobrach kościelnych znajdujących się w Chróścicach: wymienia cmentarz z górującym nad nim krzyżem oraz drewnianą kaplicę . W 1606 roku kaplica otrzymała z kościoła parafialnego w Siołkowicach jeden z dzwonów. W drugiej połowie XVII wieku zmodernizowana kaplica podniesiona została do rangi kościoła filialnego parafii siołkowickiej. Ww dokumencie wizytacji arcybiskupiej z Wrocławia z roku 1687 mówi się o tym, iż Chróścice posiadają własny drewniany, kryty gontem kościółek. Z kościołem łączy się dzwonnica, w której mieściły się 3 dzwony z tego jeden był z roku 1681 i to potwierdza informacje o istnieniu kościółka w Chróścicach od co najmniej XVI wieku. W późniejszych dokumentach mówi się, iż ówczesny kościół był pod wezwaniem świętych męczenników Fabiana i Sebastiana. Ks. Urban w swej kronice potwierdza, że wzmianki o tym kościele odnaleźć można w dokumencie z roku 1566. Sądzić należy, iż dotychczasowa świątynia w roku 1802 dla potrzeb wciąż rozwijającej się wsi była za mała, toteż ówczesny proboszcz z Siołkowic ks. Renner z Szywałdu, będący równocześnie duszpasterzem Chróścic, podjął decyzję o rozbiórce starego drewnianego kościoła i budowie większego kościoła z cegły. W roku 1804 drewniany kościółek rozebrano i sprzedano łącznie z chórem i ławkami do Naroka, gdzie stał do 1904 roku, niestety potem spłonął prawdopodobnie od uderzenia pioruna. Nowo wybudowany przestronny kościół z cegły, poświęcono świętej Jadwidze Śląskiej.

Kościół ten miał jedną nawę i murowaną wieżę, w której zamontowany był później zegar. Budowla ta istniała do roku 1936, zachowały się nawet zdjęcia tej świątyni. W masywnej wieży tego kościoła zawieszono w roku 1804 dwa dzwony: jeden z roku 1606 o średnicy 41 cm pochodzący z Siołkowic i drugi z roku 1681 odlany przez Gotfryda Zygmunta Gotz we Wrocławiu z pięknym fryzem na górnym jego brzegu.
Parafia Chróścice powstała w ślad za dyrektywą władz kościelnych z dnia 26.01.1884 r. Wielki wkład w powstanie samodzielnej parafii przypisuje się pochodzącemu z Chróścic ks. Dziekanowi Andrzejowi Krecik ( urodzonemu w 1822 roku )- proboszczowi parafii siołkowickiej , później proboszcza w Ucieszkowie koło Głubczyc. To właśnie on wykupił w 1882 roku od gospodarstwa Pampuch ( vulgo Lysik ) 115 morgów ziemi położonej w centralnej części Chróścic, naprzeciwko kościoła i przeznaczył ją na potrzeby przyszłego probostwa. Cytowana wyżej dyrektywa powodowała wyłaczenie z parafii siołkowickiej Chróścic i Kątów z Filii Parafialnej Narok należącej do Parafii Skorogoszcz. Wykupiona przez ks. Andrzeja Krecika ziemia dla zbudowania i zorganizowania plebanii oraz wcześniejsze zbudowanie nowego kościoła przy jednoczesnym wzroście wiernych stanowiły przekonywującą podstawę dla władz kościelnych i świeckich do utworzenia samodzielnej parafii. Pierwszym proboszczem nowo utworzonej parafii został dotychczasowy wikariusz Siołkowickiego proboszcza Bumbkego, ks. Fryderyk Lipiński.

Wróćmy jednak do historii chróścickich kościołów. Otóż 21 września 1935 roku proboszcz chróścickiej parafii, ks. Piecha, wraz z Radą Parafialną, w skład której wchodzili: administrator Kopietz, Jan Glazder, Szymon Gabriel, Jacek Piechotta, Paweł Greguletz, Michał Kośny, Piotr Sośnik, Paweł Siwek, Jan Grzonka, Walenty Skrzypczyk, Grzegorz Lazik, Andrzej Weber, Szymon Grzonka, Walenty Lisowski, Jan Fussy, Piotr Halama, Józef Skrzypczyk, Franciszek Kokot, Piotr Hennek, Józef Gbur i Tomasz Ledwolorz podejmuje decyzję o budowie nowego kościoła dla parafii chróścickiej. 7 lutego 1936 roku zatwierdzono budowę nowego kościoła i już 20 marca 1936 roku odprawiono pierwsze nabożeństwo w starej farskiej stodole, skromnie na tymczasowy kościółek adoptowanej. W związku z tym, iż ks. proboszcz Piecha był osobą schorowaną, częściowo sparaliżowaną, główny ciężar organizacyjny budowy spadł na późniejszego wieloletniego proboszcza Chróścic ks. Dziekana Jerzego Wyrwola- wówczas młodego, energicznego wikarego parafii. Projekt nowego kościoła wykonał architekt Felks Hinsch, a budowniczym był Tomasz Urban z Chróścic.
13 maja 1936 roku rozpoczęto zrywanie dachu starego kościoła, gdyż za wyjątkiem wieży, na demontaż której nie zgodził się już wtedy ówczesny konserwator zabytków, cała bryła starego kościoła musiała być usunięta. Nowo wybudowany kościół przylegał do pierwotnej wieży kościelnej, którą przy „okazji” podwyższono o ok. 10 m. W niej zawieszono nowe dzwony i zainstalowano zegar wieżowy. Obecny wystrój kościoła pochodzi w znacznej części jeszcze z poprzedniej budowli, gdyż jak wspomina w swej kronice ks. Augustyn Urban: „renowację głównego ołtarza pokryła w większej części rodzina kupca Józefa Scheitza, za odnowienie części bocznych ołtarzy zapłaciła młodzież żeńska i męska…”. Nowa świątynia otrzymała również nowe organy, które zakupiono w Nysie, w firmie Berschdorf.

Konsekracji nowego kościoła dokonał w dniu 10 października 1937 roku Jego Eminencja ks. kard. Adolf Bertram z Wrocławia. Patronką tej świątyni podobnie jak poprzedniej jest święta Jadwiga Śląska, której obraz ponownie zawieszono w centralnym punkcie ołtarza głównego. Pierwotnie, w stosunku do stanu dzisiejszego, przy pierwszym filarze , zamykającym prezbiterium po lewej stronie, znajdował się drewniany ołtarz poświęcony Matce Boskiej. Podczas malowania w roku 1969 ołtarz ten został usunięty, figurę matki Boskiej umocowano bezpośrednio na filarze a po ołtarzu ślad zaginął. Na szczęście, dzięki uporowi ówczesnego proboszcza ks. Jerzego Wyrwola, w naszej świątyni nie przeprowadzono rewolucyjnych zmian Soborowych z 1966 roku, w wyniku których zniszczony został wystrój wielu kościołów min. w Dobrzeniu Wielkim i Siołkowicach. Niestety, prawie całkowitej dewastacji uległ stary cmentarz znajdujący się w bezpośrednim otoczeniu i sąsiedztwie bryły Kościoła. Brak dbałości o groby naszych zmarłych przodków, często pochodzących jeszcze z XVII wieku, spowodował ich lawinowe rozbiórki i równanie mogił. Niestety temu barbarzyństwu nie ma końca i co starsze mogiły dalej są równane z ziemią lub miejsca pochówku wykorzystywane ponownie. Ale czy tak być powinno?
W tym miejscu należałoby wspomnieć proboszczów Parafii Chróścice, którzy od jej powstania nią kierowali. Byli to:

• ks. Fryderyk Lipiński w latach 1884-1901
• ks. Gustaw Mais w latach 1901- 1929
• ks. Bonifacy Piecha w latach 1930-1949
• ks. Jerzy Wyrwol w latach 1949- 1980
• ks. Antoni Zemelka w latach 1980- 1990
• ks. Zygmunt Jaworek od roku 1990

Nasza współczesna budowla kościelna podlega jak każda substancja budowlana naturalnemu procesowi starzenia się. Dlatego też, co jakiś czas podejmowane są różne prace remontowe i konserwacyjne. W roku 2006 elewacja kościoła otrzymała nowy, kolorowy tynk, a przy okazji po raz pierwszy od czasu zakończenia drugiej wojny światowej udało się postawić rusztowania tak, by dokonać naprawy łupkowego pokrycia wieży i załatać dziury w przestrzelonej kuli na jej szczycie. Wcześniej, w roku 2000 kompletnej renowacji konserwatorskiej poddana została tzw. gloria na ołtarzy głównym oraz freski na sklepieniu kościoła. Prace te wykonywała pani Barbara Lenart- konserwator zabytków muzeum diecezjalnego w Opolu. Wnętrze całego kościoła na nowo wymalowano w nieco zmienionej, pastelowej kolorystyce. Poprzednie dwa malowania wnętrza kościoła wykonała firma malarska nie żyjącego już niestety Antoniego Sosna. Naprawy elewacji kościoła dokonała firma WEKON wraz z pracownikami firmy Ratuszny.